Ceisteanna Coitianta maidir le Dola
Tá deich mbóthar dola ar an nGréasán Bóithre Náisiúnta. Tá ocht gcinn á n-oibriú faoi mhúnla lamháltais dola “Comhpháirtíocht Phríobháideach Phoiblí” (CPP) agus tá dhá cheann á n-oibriú go díreach ar son Bhonneagar Iompair Éireann (BIÉ), is é sin an M50 agus Tollán Bhaile Átha Cliath. (Tabhair faoi deara, is bóthar réigiúnach é Droichead Dola na Rinne (ar a dtugtar EastLink roimhe seo) atá faoi úinéireacht agus faoi bhainistiú Chomhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath.)
Tá Bonneagar Iompair Éireann freagrach as thart ar 5,500 ciliméadar de bhóithre a sheachadadh agus a chothabháil. Iompraíonn an gréasán seo beagnach 50% den trácht bóithre ar fad agus os cionn 90% den trácht lasta go léir go náisiúnta agus mar sin tá sé ríthábhachtach d’fheidhmiú éifeachtach ár ngeilleagar agus ár sochaí. Tógadh thart ar 450 km den ghréasán bóithre seo agus tá sé á oibriú agus á chothabháil faoi láthair ag cuideachtaí Comhpháirtíochta Phríobháideach Phoiblí, ar lamháltais dola a bhformhór.
Príomheilimint de Phlean Forbartha Náisiúnta 2000-2006 an Rialtais ba ea bonneagar fisiciúil na hÉireann a fheabhsú, go háirithe an gréasán bóithre náisiúnta. Sa phlean seo d'aithin an Rialtas úsáid conarthaí CPP chun cuidiú le maoiniú thart ar an ceathrú cuid de chlár na mbóithre náisiúnta a bhí beartaithe a mheas ag c.€5.5bn ag an am. Seachas Uasghrádú an M50, rinneadh an chéad sciar de thionscadail CPP a struchtúrú mar thionscadail dola-bhóithre.
Go bunúsach déanann roinnt cuideachtaí CPP tairiscint iomaíoch chun mótarbhealach nua (agus bonneagar gaolmhar) a mhaoiniú agus a thógáil mar mhalairt ar chearta ar ioncam ó dholaí thar chonradh fadtéarmach (m.sh. 30 go 45 bliain). Ciallaíonn sé seo go nglacann na cuideachtaí CPP riosca tógála agus riosca éilimh a bhaineann leis an méid tráchta. Tá riosca ag baint leo freisin maidir le costais mhéadaithe a thabhaítear chun an bóthar a oibriú agus a chothabháil thar thréimhse an chonartha (i.e. mar gheall ar bhoilsciú). Trí chearta a thabhairt do chuideachtaí CPP ioncam ó dholaí a bhailiú thar théarma an chonartha, beidh costais níos ísle ar an Rialtas do na tionscadail bóithre seo toisc go bhfuil siad á maoiniú i bpáirt ag úsáideoirí bóithre.
Úsáidtear an t-ioncam ó na dolaí a bhailíonn Cuideachtaí CPP ar na bóithre dola CPP chun na hiasachtaí a fuair na cuideachtaí CPP ar iasacht chun an bóthar a thógáil ar an gcéad dul síos a íoc ar ais agus chun gníomhaíochtaí oibriúcháin, cothabhála agus athnuachana a mhaoiniú. Úsáidtear na dolaí a bhailítear thar ceann BIÉ don M50 agus do Thollán Bhaile Átha Cliath chun gníomhaíocht BIÉ um Chosaint agus Athnuachan a mhaoiniú. Tríd is tríd, ranníocfaidh an t-ioncam a bhaileofar ar an M50 agus ar Thollán Bhaile Átha Cliath thart ar 45% de na cistí le buiséad BIÉ um Chosaint agus Athnuachan do 2023.
Tógadh Tollán Bhaile Átha Cliath chun rochtain dhíreach go Calafort Bhaile Átha Cliath a éascú do trucailí ón ngréasán Mótarbhealaigh agus chun trucailí a bhaint as lár na cathrach. Feidhmíonn na socruithe dola feidhm thábhachtach bainistíochta éilimh trí rátaí dola níos airde a ghearradh ar charranna agus ar fheithiclí earraí éadroma ag buaic-amanna a chuidíonn le “cinntiú nach gcuirfeadh an trácht neamh-FET isteach ar chumas Thollán Chalafort Bhaile Átha Cliath a phríomhchuspóir a chomhlíonadh maidir le bealach rochtana ardchaighdeáin a sholáthar go Calafort Bhaile Átha Cliath”.
I 2023, beidh an t-ioncam ó na dolaí measta de thart ar €208 milliún comhdhéanta de thart ar 45% den bhuiséad iomlán um Chosaint agus Athnuachan de thart ar €462 milliún. Is í an phríomhfhoinse ioncaim ná Dola an M50, a bhfuil BIÉ ag súil go ranníocfaidh sé thart ar 82% den ioncam le Tollán Bhaile Átha Cliath agus sciar ioncaim ó CPP ag tabhairt thart ar 11% agus 7% faoi seach. Le haghaidh tuilleadh sonraí ar luach na dolaí a bhailítear déan tagairt le do thoil do Thuarascáil Bhliantúil agus Ráitis Airgeadais BIÉ ina n-aithnítear ioncam a ghintear ó Dhola an M50 agus ó Thollán Bhaile Átha Cliath. (www.tii.ie) .
The level of tolls charged by Toll Roads on the National Road Network is regulated through an inflation adjustment mechanism as set out in the Toll Bye-Laws. The Bye Laws outline the calculation method for toll rates and contain provisions to prevent toll operators from charging toll rates which are higher than a specific level which is defined as a ‘maximum toll’ for each vehicle class. Further information on Toll Bye Laws is on the TII website and can be found here.
Déantar leibhéal na dolaí a ghearrann Dola-Bhóithre ar an nGréasán Bóithre Náisiúnta a rialú trí mheicníocht coigeartaithe boilscithe mar atá leagtha amach sna Fodhlíthe Dola. Tugann na Fodhlíthe achoimre ar an modh ríofa do rátaí dola agus tá forálacha iontu chun cosc a chur ar oibritheoirí dola rátaí dola a ghearradh atá níos airde ná leibhéal sonrach a shainmhínítear mar ‘uasdola’ do gach aicme feithicle. Tá tuilleadh faisnéise faoi Fhodhlíthe Dola ar shuíomh gréasáin BIÉ agus is féidir é a fháil anseo.
Ní mhéadaítear dolaí ach amháin nuair a bhíonn méadú ar an mbunráta boilscithe. Mar sin, mar shampla, tháinig méadú ar tháillí dola i 2023 agus ardóidh siad i 2024 ach idir 2014 agus 2021, a bhí ina thréimhse de bhoilsciú íseal in Éirinn, níor tháinig méadú ar an gcuid is mó de na dolaí do ghluaisteáin phaisinéirí bliain i ndiaidh bliana agus bhí laghduithe ar rátaí dola i 2010 agus 2011.